همه چیز درباره روی ( زینک Zinc )

روی پس از آهن، دومین عنصر کمیابی است که به وفور در بدن توزیع شده است. روی نقش های متعددی در فرآیندهای بیولوژیک بدن دارد و برای فعالیت کاتالیتیکی صدها آنزیم مورد نیاز است. این ماده همچنین در عملکرد سیستم ایمنی، سنتز پروتئین، ترمیم زخم، سنتز DNA و تقسیم سلولی نقش دارد.
روی سبب رشد و نمو طبیعی جنین در دوران بارداری، کودکی و نوجوانی می شود. وجود روی همچینن برای داشتن حس بویایی و چشایی مناسب ضروری است.
مصرف زینک را باید در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانیم.
میانگین روی در بدن بزرگسالان 2.5-1.5 گرم است. از آنجا که بدن سیستم ذخیره اختصاصی برای روی ندارد مصرف روزانه این ماده ضروری است تا همیشه سطح ثابتی از آن را در بدن داشته باشیم.

علائم کمبود روی چیست؟
کمبود Zinc در انسان برای بار اول در دهه 1960 در بچه های در حال رشد و نوجوانان پسر در مصر، ایران و ترکیه گزارش شد. حدود 45 درصد بزرگسالان ممکن است مصرف ناکافی روی داشته باشند. کمبود روی همراه با کمبود آهن، ید و ویتامین A از مهمترین کمبود ریزمغذی ها در سراسر جهان است. به نظر می رسد که کمبود خفیف روی در کشورهای در حال توسعه امری شایع است. زیرا رژیم غذایی این کشورها روی کمتر و فیتات بیشتری دارد.
کمبود روی با تاخیر در رشد، از دست دادن اشتها و اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن مشخص می شود. در موارد شدید، کمبود زینک موجب ریزش مو، اسهال، تاخیر در بلوغ ( ج ن س ی )، ناتوانی ( ج ن س ی )، هیپوگنادیسم در مردان، ضایعات پوستی و چشمی می شود. همچنین کاهش وزن، تاخیر در ترمیم زخم، اختلالات چشایی، گیجی و خواب آلودگی نیز می تواند اتفاق بیافتد. از آنجا که بسیاری از این علائم غیراختصاصی هستند و اغلب با سایر وضعیت های سلامتی نیز مرتبط هستند، بنابراین باید معاینه پزشکی صورت گیرد تا معلوم شود که کمبود روی وجود دارد یا خیر.
حتما برای بررسی میزان کمبود روی در بدن خود به پزشک معالجه کنید.

کدام مواد غذایی حاوی روی هستند؟
به طور طبیعی روی در بسیاری از مواد غذایی یافت می شود. گوشت قرمز، گوشت مرغ، حبوبات، آجیل، انواع خاصی از غذاهای دریایی (میگو و ...)، تخم کدو تنبل (حلوایی)، عدس، زرده تخم مرغ، غلات کامل، محصولات لبنی و ... منابع خوبی از روی هستند. هر چند که جذب روی از غلات و غذاهای گیاهی کمتر از غذاهای حیوانی است. زیرا فیتات موجود در غلات و حبوبات به روی موجود در این مواد غذایی متصل می شود و جذب روی را کم می کند.
حتما منابع تامین روی را در هرم غذایی روزانه خود بگنجانیم.

چه گروه هایی در خطر کمبود Zinc هستند؟

1- افراد با مشکلات گوارشی یا مشکلات دیگر
جراحی های دستگاه گوارش و اختلالات گوارشی (مانند کولیت اولسراتیو، بیماری کرون، سندرم روده کوتاه و ...) می توانند جذب روی را کاهش دهند.
سایر بیماری های مرتبط با کمبود روی شامل سندرم سوء جذب، بیماری کبدی مزمن، بیماری کلیوی مزمن، نارسایی پانکراس، کم خونی داسی شکل، دیابت، بدخیمی ها و سایر بیماری های مزمن می باشند. این بیماری ها نیز می توانند منجر به از دست دادن بیش از اندازه روی شوند.

2️- گیاهخواران
گیاهخواران ممکن است نیاز داشته باشند که تا 50 درصد روی بیشتری نسبت به سایر افراد مصرف کنند. زیرا آنها از گوشت که منبع غنی روی می باشد را استفاده نمی کنند. به علاوه غلات و حبوبات حاوی فیتات است که به روی متصل می شود و از جذب آن جلوگیری می کند. البته یکسری تکنیک های آماده سازی غذا وجود دارد که سبب کاهش اتصال فیتات به روی می شود. این تکنیک ها شامل خیس کردن غلات، حبوبات و دانه ها چندین ساعت قبل از پخت و پز است تا این مواد جوانه بزنند. همچنین استفاده از فرآورده های تخمیری سبب افزایش جذب روی می شود زیرا طی مراحل تخمیر، مقداری از فیتات تجزیه می شود.
گیاهخواران باید حتما برای جبران کمبود روی، حبوبات بیشتر مصرف کنند.

3️- زنان باردار
بارداری خطر ابتلا به کمبود روی را افزایش می دهد، زیرا نیاز جنین به روی بالاست. این مسئله به ویژه در زنانی که در شروع بارداری شان سطح روی پایینی دارند اهمیت بیشتری دارد. به نظر می رسد استفاده از مکمل های روی در زنان باردار با کمبود روی خفیف، رشد جنینی را بهتر می کند و خطر زایمان زودرس و اسهال نوزاد را کاهش می دهد. شیردهی نیز می تواند ذخایر روی مادر را خالی کند. به همین دلیل RDA روی در زنان باردار و شیرده بیشتر است.

4️- نوزادان
نوزادان با ذخیره قابل توجهی از روی متولد می شوند. در سه ماهه آخر بارداری، 25 درصد روی کل بدن جنین در کبدش ذخیره می شود. بعد از تولد منبع اصلی تامین روی برای نوزادان، شیر مادر است. بیشرین غلظت روی در شیر انسان، در آغوز (حدود 8 mg/L) می باشد. سپس این مقدار به سرعت کاهش می یابد و به حدود 2 mg/L در 2 ماهگی می رسد. شیر مادر روی کافی برای 6 ماهه اول زندگی نوزاد را فراهم می کند. پس از 6 ماهگی برای تامین نیاز نوزاد، علاوه بر شیر مادر باید از غذاهای کمکی حاوی روی استفاده شود.
استفاده از مکمل های روی در نوزادانی که اختلال در رشد دارند توصیه می شود. مطالعات نشان داده اند که مکمل های روی می تواند سرعت رشد را در برخی کودکانی که اختلال در رشد خفیف تا متوسط دارند بهبود ببخشد. همچنین در نوزادان نارس از مکمل های روی در بدو تولد استفاده می شود.
مصرف روی تحت نظر پزشک، در کنترل اختلال رشد کودکان موثر است.

5️- افراد با آنمی داسی شکل
نتایج حاصل از برخی مطالعات نشان داده اند که 44 درصد کودکان با کم خونی داسی شکل، غلظت پلاسمایی روی پایینی دارند که احتمالا به علت افزایش نیاز به مواد مغذی یا وضعیت تغذیه ای نامناسب در این افراد می باشد. کمبود روی همچنین حدود 60-70 درصد بزرگسالان با آنمی داسی شکل را تحت تاثیر قرار داده است.
مشخص شده است که استفاده از مکمل های روی می تواند سبب بهبود رشد در بچه هایی با آنمی داسی شکل شود.

6️- افراد الکلی
حدود 30-50 درصد افراد الکلی سطوح روی پایینی دارند. مصرف اتانول جذب روده ای روی را کاهش می دهد و دفع ادراری آن را افزایش می دهد. به علاوه مصرف و تنوع غذای مصرفی توسط بسیاری از افراد الکلی محدود است. پس این افراد ممکن است روی کافی دریافت نکنند.

روی و اثرات آن بر سلامتی چگونه است؟
1️- عملکرد سیستم ایمنی
سیستم ایمنی بدن برای انجام عملکرد خود، به روی نیاز دارد. مطالعات نشان داده اند که در کشورهای در حال توسعه کودکان و سالمندان با سطح روی پایین، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پنومونی و سایر عفونت ها قرار دارند.

2️- بهبود زخم
روی به حفظ یکپارچگی پوست و غشای مخاطی کمک می کند. کمبود روی با اختلال در ترمیم زخم مرتبط است.

3️- اسهال
اسهال حاد با میزان بالای مرگ و میر کودکان به ویژه در کشورهای در حال توسعه ارتباط دارد. کمبود روی موجب تغییراتی در پاسخ ایمنی بدن می شود و این امر باعث افزایش حساسیت به انواع عفونت ها، مانند آنهایی که اسهال در کودکان ایجاد می کند می شود. علاوه بر این، نتایج حاصل از مطالعات نشان داده اند که مصرف مکمل های روی در کشورهای در حال توسعه شدت و مدت اسهال را در کودکانی که سوء تغذیه یا کمبود روی داشتند را کاهش داده است. اثرات مکمل روی بر اسهال کودکانی که میزان روی طبیعی دارند هنوز مشخص نشده است.

4️- سرماخوردگی
پژوهشگران حدس می زنند که روی می تواند شدت و مدت علائم سرماخوردگی را به طور مستقیم با مهار اتصال و تکثیر رینوویروس ها در مخاط بینی کاهش دهد. اگر چه مطالعاتی که اثرات روی را بر علائم سرماخوردگی بررسی کرده اند نتایج متناقضی داشته است اما به طور کلی به نظر می رسد مصرف روی در شرایط خاصی مفید است. برخی مطالعات نشان داده اند که قرص های مکیدنی و شربت روی (اما نه مکمل هایی به شکل قرص) به بهبود سرماخوردگی کمک می کنند. اگر در 24 ساعت اول سرماخوردگی استفاده شوند. هر چند که قبل از اینکه بتوان مصرف روی را برای سرماخوردگی توصیه کرد نیاز به مطالعات بیشتری است تا بهترین دوز، بهترین شکل و زمان مصرف روی را در سرماخوردگی مشخص کند.
مصرف مکمل های روی به کاهش دوره سرماخوردگی کمک میکنند.

5️- ریزش مو
کمبود روی منجر به تغییراتی در ساختار پروتئین فولیکول مو می شود. به دنبال آن ساختار یکپارچه مو تضعیف شده و موهای جدید، سریعتر از آنچه که باید می ریزند.

6️- دژنراسیون ماکولای وابسته به سن (Age-related macular degeneration:AMD)
دژنراسیون ماکولای وابسته به سن، بیماری چشمی است که به تدریج موجب کاهش بینایی می شود. تحقیقات نشان می دهد که روی ممکن است پیشرفت AMD را کند کند. همچنین مطالعات نشان داده اند که مصرف مکمل های روی، شانس ابتلا به AMD پیشرفته را در افرادی که خطر بالایی برای ابتلا به این بیماری دارند را کاهش می دهد.

7️- باروری
اگر چه کمبود روی به تنهایی کسی را نابارور نمی کند، اما این ماده فاکتور کلیدی است تا بسیاری از قسمت های سیستم تولید مثل به درستی کار کند. بدون روی سلول ها به درستی تقسیم نمی شوند و مقدار هورمون های استروژن و پروژسترون از تعادل خارج می شود و سیستم تولید مثل ممکن است نتواند به طور کامل عملکردش را انجام دهد.

8️- اثر بر روی حافظه
روی نقش مهمی در ارتباط نورون ها، شکل گیری حافظه و یادگیری دارد.

چگونه روی بر باروی مردان تاثیر می گذارد؟
مردان نسبت به زنان به روی بیشتری نیاز دارند و این فقط بخاطر جثه بزرگتر آن ها نیست. مردان مقداری روی را در فرآیند ( ا ن ز ا ل ) از دست می دهند.
کمبود روی در دستگاه ( ت ن ا س ل ی ) مرد می تواند سبب ایجاد اختلالاتی شود:
- ( ا س پ ر م ) نابالغ: روی برای ایجاد غشای خارجی و دم ( ا س پ ر م ) ضروری است. بدون آن ( ا س پ ر م ) قدرت و تحرک کافی ندارد تا به تخمک برسد.
- تغییرات کرموزومی: سطوح پایین روی می تواند نقایص کروموزومی در ( ا س پ ر م ) ایجاد کند و می تواند سبب سقط جنین حتی پس از مراحل لقاح و جایگزینی شود.

چگونه روی بر باروری زنان تاثیر دارد؟
- تولید تخمک: بدن زنان به مقدار معینی روی نیاز دارد تا تخمک بالغ ایجادکند.
- حفظ مقدار مایع فولیکولی مناسب: بدون مایع کافی در فولیکول، تخمک نمی تواند در طول لوله های فالوپ و داخل رحم حرکت کند.
- تنظیم هورمون: روی در تنظیم هورمون ها نقش دارد. اگر چه روی فقط یکی از مواد معدنی است که بدن استفاده می کند تا سطح هورمون ها را در مراحل 2 و 4 سیکل قاعدگی ثابت نگه دارد.

آیا مصرف بیش از حد روی می تواند مضر باشد؟
بله- مصرف بیش از حد روی می تواند به بدن آسیب برساند. علائم مصرف بیش از حد روی شامل نازک شدن مو و ریزش آن، تهوع و استفراغ، از دست دادن اشتها، دل پیچه، اسهال و سردرد می باشد. زمانی که افراد مقادیر بالای روی را در طولانی مدت مصرف کنند مشکلاتی مانند سطوح پایین مس، کاهش ایمنی بدن و کاهش HDL (کلسترول خوب) ایجاد می شود.

تداخلات:
- مقادیر بالای آهن (بالای 25 میلی گرم) می تواند سبب کاهش جذب روی شود. توصیه می شود مکمل های آهن در زمان دیگری از روز مصرف شوند.
- مصرف مقادیر بالای روی می تواند سبب کاهش جذب مس شود.
- روی می تواند جذب برخی از داروها مانند فلوروکینولون ها (سیپروفلوکساسین و ...)، تتراسیکلین ها، پنی سیلامین و ... را تحت تاثیر قرار دهد. بهتر است مکمل های حاوی روی، در زمان دیگری از روز مصرف شوند. جهت مدیریت این تداخلات با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
- دیورتیک های تیازیدی مانند کلروتالیدون، هیدروکلروتیازید و ... می توانند دفع ادراری روی را تا 60 درصد افزایش دهند. لذا استفاده طولانی مدت از دیورتیک های تیازیدی می تواند سطوح بافتی روی را در بیمارانی که طولانی مدت از این داروها استفاده می کنند، خالی کند. بنابراین پزشکان باید وضعیت روی را در بیمارانی که طولانی مدت از این داروها استفاده می کنند را بررسی کنند و در صورت لزوم از مکمل های حاوی روی استفاده کنند.